عامل

به هر ویژگی فردی یا اجتماعی که در بوجود آمدن و شکل­گیری و افزایش جرم نقش مؤثری ایفاء نماید، عامل گویند. بدیهی است، عامل فقط ایجاد زمینه برای بزهکاری است و تعیین کننده نمی­باشد. دلیل قاطع این نظر عدم تأثیر شرایط و عوامل اجتماعی به طور یکسان بر روی افرادی است که تحت تأثیر شرایط و عوامل اجتماعی بطور مساوی و یکسان بر روی افرادی است که تحت تأثیر آن شرایط و عوامل به سر می­برند. به عبارت دیگر، بعضی به سوی بزهکاری روی آورده و برخی افراد سازگار و بسیار موفقی می­گردند. به همین جهت    اثر­گذاری عوامل جرم­زا تناسب مستقیم با خصوصیات فردی و جنس، سن، استعداد، عاطفه، کمبود­های روانی، تربیتی و آموزشی، شرایط خانوادگی و انگیزه­های مؤثر دارد. چرا که هر یک از مفاهیم مذکور، خود درصورت متعادل بودن می­تواند عاملی باز­دارنده، و درحالت نامتعادل بودن عاملی تعیین­کننده؛ در کشانیدن افراد به سوی بزهکاری باشند.[1]

گزارش سازمان ­ملل در رابطه با پیشگیری بزهکاری نوجوانان از عبارت « عامل تعیین­کننده» استفاده نموده است. در این گزارش خاطر نشان می­شود که بزهکاری مبین رفتار یک موجود انسانی است که «عامل         تعیین­کننده» آن تجمع یا اشتراک عوامل متعددی است که، اغلب ولی نه همیشه، علل و انگیزه­های جرم هستند. به بیان دیگر، علت و انگیزه، بدون اجتماع عوامل بسیار پدید نمی­آیند.[2]

مفهوم عامل بزهکاری از متداول­ترین اصطلاح رایج در جرم­شناسی است. این عامل دارای طبقه­بندی­های متفاوتی است که هر یک زاویه­ای را می­نگرد:[3]

1ـ3ـ عوامل فردی، شامل: جنس، سن وضعیت ظاهری، نوع خون، بیماری­ها، عامل ژنتیک و …

2ـ3ـ عوامل روانی، شامل: حساسیت، نفرت، ترس، اضطراب، کم­هوشی، بیماری­های روانی و …

3ـ3ـ عوامل محیطی، شامل: اوضاع اقلیمی، شهر، روستا، کوچه، خیابان، گرما، سرما و …

4ـ3ـ عوامل اجتماعی، شامل: خانواده، طلاق، فقر، بیکاری، مهاجرت، جنگ، مواد مخدر و …

جرم­شناسان وجود نقایصی در تعدادی از این عوامل، که با هم اقتران یابند، به صورت عامل جرم­زا در آمده و فرد را برای بزهکاری آماده می­سازند.

گفتار دوم ـ تحلیل روان­شناختی انگیزه

شناسایی حالات نفسانی یا روان­شناسی از جمله شعب مهم دانش بشری است. اگرچه دانشمندان و محققان از روزگاران قدیم به این جنبه از وجود، توجه کامل داشته­اند و در آراء هندیان، رومیان و یونانیان باستان مطالب بسیار مهمی در این زمینه می­توان بدست آورد؛ ولی تنها در قرن اخیر بود که روان­شناسی به صورت علمی مستقل در­آمد و با روش تجربی و آزمایشی مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و به زودی جای خود را در بین علوم دیگر باز کرد و وسعت و پیشرفت قابل ملاحظه­ای یافت.

روان­شناسی علاوه بر بررسی رفتار و کردار موجودات زنده، به دنبال یافتن منشأ بروز این رفتارها است؛ به عبارت دیگر، می­خواهد بداند چرا و چگونه این کارها انجام می­یابند. این «چرا» ها را درباره رفتار و کردار انسان «انگیزه» می­نامند، پس انگیزه در واقع وسیله­ای برای شناخت افراد و درک شخصیت آنان می­باشد.

انگیزه در روان­شناسی جایگاه مهمی را به خود اختصاص می­دهد و امروزه یکی از مباحث مهم این دانش را تشکیل می­دهد، زیرا بررسی رفتار و کردار انسان بدون توجه به منشأ و انگیزه بروز این رفتار، کاری سطحی و عبث خواهد بود. انگیزه که به عقیده روان­شناسان عبارت است از کلیه عواملی که موجود زنده و از جمله انسان را به فعالیت وا می­دارد، مثل تعدادی از مفاهیم روان­شناسی، مستقیماً قابل مشاهده و اندازه­گیری نیست و در واقع، انگیزه منشأ درونی دارد و از وجود فرد مایه می­گیرد و او را به نوعی به فعالیت وا می­دارد.

انگیزه رفتار در جانوارن و نوزادان و کودکان معمولاً به راحتی قابل تشخیص است ولی وقتی فردی دوران کودکی را پشت سر می­گذارد و به نوجوانی و بزرگسالی نزدیک­تر می­شود رفتار او بیش از پیش پیچیده­تر    می­شود و به موازات این رشد، نیروهای انگیزش نیز پیچیده­تر می­شوند بروز آنها بر اساس توقعات جامعه شکل خاصی به خود می­گیرد. وقتی انگیزه­ای تشفی پیدا می­کند در فرد سازگاری پدید می­آید؛ در واقع، وجود سازگاری دلیل بر ارضاء انگیزه است. سازگاری با انگیزه یا تعادل هنگامی برقرار می­شود که انگیزه­های افراد به نحو مطلوب ارضاء شوند.

هدف روان­شناسی از بررسی رفتار و کردار انسان و منشأ بروز آنها، این است که با اطلاعات بدست آمده از طبیعت انسان، می­خواهد تا اندازه­ای افراد انسانی را کنترل کند؛ زیرا اگر علل اعمال را بدانیم، می­توانیم این اعمال را زیر نظر قرار داده، نتیجه را مطابق دلخواه خود در­آوریم.[4]

[1]. کی­نیا، مهدی، همان، ص 63، و همچنین بنگرید به: مظلومان، رضا، همان، ص 110.

[2]. کی­نیا، مهدی، همان، ص63، و همچنین بنگرید به: مظلومان، رضا، همان، ص 110.

[3]. کی­نیا، مهدی، همان، ص63، و همچنین بنگرید به: مظلومان، رضا، همان، ص 110.

[4]. عظیمی، سیروس، اصول روان­شناسی عمومی، تهران، انتشارات دهخدا، 1348، صص 239 و241.

لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:

بررسی تأثیر انگیزه در ارتکاب جرم و میزان مجازات